Wzrost świadomości i dostępności badań przesiewowych na raka szyjki macicy dla kobiet żyjących z HIV w Ugandzie stanowi jedno z kluczowych działań na rzecz poprawy zdrowia publicznego w kraju. Dzięki kompleksowej kampanii, liczba kobiet poddających się badaniom na obecność raka szyjki macicy w Ugandzie wzrosła zaledwie z 6,500 wizyt w ciągu pierwszych sześciu miesięcy, do ponad 280,000 wizyt w drugim roku trwania kampanii. To wyjątkowy postęp w walce z rakiem szyjki macicy, który w Ugandzie stanowi najczęściej diagnozowany nowotwór u kobiet, szczególnie tych żyjących z HIV.
### Wyzwania związane z rakiem szyjki macicy u kobiet z HIV
Kobiety żyjące z HIV są w grupie podwyższonego ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. Mimo zaleceń Ministerstwa Zdrowia Ugandy z 2010 roku, które nakazywały coroczne badania przesiewowe dla kobiet z HIV, ich faktyczna liczba była stosunkowo niska. Na przykład, do 2020 roku zaledwie 1% klinik oferujących leczenie antyretrowirusowe (ART) wdrożyło badania przesiewowe na raka szyjki macicy. W rezultacie wiele kobiet otrzymywało późno skierowania na leczenie, co dodatkowo komplikowało proces terapeutyczny i zmniejszało szanse na wczesne wykrycie zmian nowotworowych.
### Nowa strategia zdrowotna
Aby przeciwdziałać tym problemom, w 2020 roku Ministerstwo Zdrowia Ugandy wdrożyło nową strategię mającą na celu zwiększenie dostępności badań przesiewowych na raka szyjki macicy dla kobiet żyjących z HIV. Strategia ta była częścią szerszego globalnego planu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na rzecz eliminacji raka szyjki macicy do 2030 roku, który zakłada m.in.:
– Zaszczepienie 90% dziewcząt do 15. roku życia przeciwko wirusowi HPV (ludzki wirus brodawczaka).
– Przebadanie 70% kobiet w wieku 35 lat i ponownie w wieku 45 lat za pomocą wysokowydajnych testów diagnostycznych.
– Zapewnienie leczenia 90% kobiet z rozpoznaną chorobą szyjki macicy.
Dodatkowo WHO zaleca, aby kobiety żyjące z HIV w wieku 25-49 lat poddawały się badaniom co trzy do pięciu lat.
### Kluczowe działania i postępy
Od początku 2020 roku, Ministerstwo Zdrowia Ugandy, przy wsparciu funduszy z PEPFAR, Global Fund oraz Clinton Health Access Initiative, przygotowywało plan wdrożenia nowej strategii. Opracowano wytyczne, materiały szkoleniowe oraz plany zakupowe. Szkolenia pracowników służby zdrowia rozpoczęły się w sierpniu 2020 roku, obejmując stopniowe przechodzenie wiedzy od poziomu regionalnego po personel kliniczny pracujący bezpośrednio z pacjentami.
Przeszkoleni pracownicy medyczni byli odpowiedzialni za ocenę kwalifikacji pacjentek do badań przesiewowych, w tym za uzyskanie ich zgody na badania. Wprowadzono dwie metody przesiewowe: wizualną inspekcję z wykorzystaniem kwasu octowego (VIA) oraz samodzielne pobieranie próbek przez kobiety do testów na obecność wirusa HPV. Wyniki badań były dokładnie interpretowane, aby zapewnić odpowiednie leczenie w zależności od diagnozy.
### Wyniki wdrożenia
W październiku 2020 roku rozpoczęto realizację badań przesiewowych w klinikach. Kliniki posiadające dostęp do maszyn GeneExpert mogły przeprowadzać bardziej zaawansowane badania na obecność wirusa HPV, co w przypadku pozytywnych wyników było uzupełniane wizualną inspekcją. W klinikach bez takiego sprzętu, wszystkie badania przeprowadzano metodą VIA. Kobiety z przedrakowymi zmianami na szyjce macicy otrzymywały leczenie ablacyjne – najczęściej tego samego dnia, w którym wykonano badanie. W przypadku bardziej zaawansowanych zmian, pacjentki były kierowane do regionalnych szpitali na specjalistyczne leczenie, takie jak wycięcie chirurgiczne.
W pierwszych sześciu miesiącach wdrożenia programu, pandemie COVID-19 znacząco wpłynęła na dostępność badań, co spowodowało, że osiągnięto jedynie 5% zamierzonego celu. Jednak w kolejnym półroczu wskaźnik osiągnął już 79%, a w drugim roku programu przekroczył 100% planowanego celu.
### Wnioski na przyszłość
Analiza dwuletniego wdrożenia programu przyniosła kilka cennych wniosków. Jednym z nich jest potrzeba lepszego szkolenia personelu medycznego w rozpoznawaniu zmian przedrakowych. W związku z tym Ministerstwo Zdrowia Ugandy zwiększyło nadzór i wsparcie dla pracowników klinik, aby poprawić ich umiejętności diagnostyczne. Ważnym krokiem było również wyposażenie wszystkich klinik HIV w sprzęt do ablacjii, co umożliwiło szybsze leczenie w miejscu badania. Dodatkowo poprawiono system śledzenia pacjentek, aby te, które otrzymały pozytywny wynik badania, wracały na leczenie.
### Podsumowanie
Program wdrażania badań przesiewowych na raka szyjki macicy w Ugandzie pokazuje, jak kluczowe są zintegrowane działania na wielu poziomach opieki zdrowotnej: od szkolenia personelu, przez dostęp do nowoczesnych technologii, aż po monitorowanie i wsparcie pacjentek. Dzięki tym krokom Ugandzie udało się osiągnąć znaczący postęp w walce z rakiem szyjki macicy, zbliżając się do globalnych celów eliminacji tego nowotworu.
